русский  english    
ԳՐԱԴԱՐԱՆ / ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԵՐԿԵՐ / ՊԱՏՄԻՉՆԵՐ
Աբգարի թագավորելու մասին
Աբգար թագավորի հավատն ու դարձը
Ս. Թադեոս և ս. Բարդուղիմեոս առաքյալների քարոզչությունը Հայաստանում
Սանատրուկի ուրացությունը և Թադեոսի ու Սանդուխտի նահատակությունը
Ս. Ոսկյանք և ս. Սուքիասյանք
Անակի գալուստը Հայաստան և ս. Գրիգորի հղացումը
Ս. Գրիգորի ծնունդը
Խոսրով արքայի վստահելը Անակին
Խոսրով թագավորի դավադիր սպանությունը Անակի կողմից, վերջինիս վախճանը իր գերդաստանով հանդերձ՝ բացի երկու մանուկներից (259 թ.)
Շապուհ I-ի ներխուժումը Հայաստան
Տրդատը և ս. Գրիգորը Հռոմեական կայսրությունում
Տրդատը Հռոմի կայսերական բանակում (270-280-ական թթ.)
Տրդատի պարգևատրումը կայսեր կողմից և վերադարձը Հայաստան (287 թ.)
Ս. Գրիգորի չարչարանքները և բանտարկումը Խոր Վիրապում (287 թ.)
Տրդատի հրովարտակն ընդդեմ քրիստոնյաների (287 թ.)
Տրդատի քաջագործությունները թագավոր եղած ժամանակ՝ նախքան հավատալը
Այն մասին, որ Տրդատը կին է առնում Աշխենին, իսկ Կոստանդինը՝ Մաքսիմինային, և թե ինչպես Կոստանդինը հավատի եկավ
Ս. Հռիփսիմյան կույսերի նահատակությունը Տրդատ թագավորի կողմից և վերջինիս պատուհասվելը (300 թ.)
Ս. Գրիգորին դուրս բերելը Խոր Վիրապից և հայոց արքունիքի զղջումը (300 թ.)
Ս. Գրիգորի տեսիլքը և Ս. Էջմիածնի հիմնադրումը (301 թ.)
Հայոց դարձն ու մկրտությունը. քրիստոնեությունը դառնում է Մեծ Հայքի պետական կրոն (301 թ.)
Նիկիայի ժողովը և ս. Գրիգորի ճգնություններն ու վախճանը
Ս. Ներսես Մեծը՝ հայոց հայրապետ
Պարսից Շապուհ արքայի հակաքրիստոնեական հալածանքները և հայոց նախարարների ապստամբությունը
Շապուհի խաբեությունը և հայոց Արշակ արքայի վախճանը (368 թ.)
Պապ թագավորը և նրա ուրացությունը
Հայոց աշխարհի երկու մասի բաժանվելը (387 թ.)
Երանելի Մեսրոպի մասին
Խոսրովի միապետելը Հայաստանի վրա և Մեծն Սահակի եպիսկոպոսապետության աթոռին նստելը
Դանիելյան նշանագրերի մասին
Մեսրոպյան նշանագրերի մասին, որ տրվեցին երկնային շնորհով
Հայոց, վրաց և աղվանից գրագիտության մասին
Ս. Սահակ Պարթևի տեսիլքը
Մեծն Սահակի և երանելի Մեսրոպի այս աշխարհից փոխվելը
Ողբ Հայոց թագավորության՝ Արշակունյաց ցեղից դադարելու մասին (428 թ.) և եպիսկոպոսապետության՝ ս. Գրիգորի տոհմից
Պարսից Սասանյանների իշխանությունը և նրանց հալածանքները քրիստոնյա Հայաստանի դեմ
Հազկերտ II-ի հրամանը
Եկեղեցու սուրբ ուխտի միաբանության մասին
Ավարայրի ճակատամարտը. Վարդանանք (451 թ.)
Վահան Մամիկոնյանի գործունեության և մեծանուն հայրապետների մասին
Արաբական զորքերի առաջին արշավանքները Հայաստան (641-650 թթ.)
Հայոց զինված ապստամբությունը և բազմաթիվ ազնվատոհմիկ հայերի բնաջնջումը (703-705 թթ.)
Ս. Հովհաննես Օձնեցու մասին
Իշխանաց իշխան Աշոտի թագավորելը (885 թ.)
Գագիկ Արծրունու առանձին թագավորելը Վասպուրականում (908 թ.), որ մեծ անկարգությունների պատճառ դարձավ
Սմբատ արքայի անձնվիրությունը
Երնջակ ամրոցի անկումը: Սմբատի որդու՝ Աշոտի սխրանքներն ու թագավորելը (914 թ.)
Վասապուրականի կորուստը (1021 թ.)
Հայոց հավատի փառավորումը
Անիի նվաճումը (1045 թ.)
Թուրք-սելջուկների արշավանքները (1047-1054 թթ.)
Մանազկերտի ճակատամարտը և Հայաստանի վերջնական նվաճումը թուրք-սելջուկների կողմից (1071 թ.)
Հատվածներ Արիստակես Լաստիվերցու Պատմության գրքի հիշատակարանից
Արևմտյան կողմերում (Կիլիկիայում) Լևոնի ունեցած թագավորության մասին
Արևելյան Հայաստանի իշխաններ Զաքարե և Իվանե եղբայրների մասին
Գոշ անվանված մեծ վարդապետ Մխիթարի մահվան մասին
Սուլթան Ջալալադնի և վեց հարյուր յոթանասունչորս թվականին (1225 թ.) վրացական զորքը կոտորելու մասին
Մոնղոլ-թաթարական արշավանքները և Հայաստանի հարավարևմտյան նահանգների նվաճումը (1236, 1242-1245 թթ.)
Սուլթանի ու թաթարների միջև տեղի ունեցած պատերազմի մասին (1243 թ.)
Հայոց Հեթում թագավորի և այն մասին, ինչ որ կատարվեց (հայ-մոնղոլական դաշնագիրը, 1254 թ.)
Հովհաննես Գառնեցու մասին
Լանկ-Թամուրի արշավանքները Հայաստան (1387-1404 թթ.)
Հայ Եկեղեցու հայրապետական աթոռի վերադարձը Վաղարշապատ՝ Ս. Էջմիածին (1441 թ.)





Մինչ թաթարական զորքն ապահով տեղակայված էր Հայաստանի և Աղվանքի բոլոր դաշտավայրերում, դեսպան եկավ Ղիաթադին սուլթանից գոռոզ ու սպառնական խոսքերով, ինչպես արաբների սովորությունն է, թե՝ «Դուք մի քաղաքի ավերումով այնպես կարծեցիք, թե հաղթեցիք իմ զորությանը: Իմ քաղաքներն անհամար են, իսկ զորքերս թիվ չունեն: Արդ, կաց սպասի՛ր, ուր որ ես, և ես ինքս կգամ ձեզ կտեսնեմ կռվով ու պատերազմով»: Եվ սրանց նման ուրիշ շատ խոսքերով մեծ-մեծ փրթում է: Պատգամավորը այս էլ է ասում, թե՝ «Սուլթանը պատրաստվել է ամառվանից հետո եկող ձմեռը այստեղ, Մուղանի դաշտում, կանանցով ու զորքերով ձմեռել»:
Իսկ նրանք լսեցին, բնավ չգրգռվեցին կամ նրանց դեմ պարծենկոտ խոսքեր չասացին. այլ միայն այս պատասխանեց նրանց գլխավոր Բաշու նուինը, թե՝ «Մեծ-մեծ բարբառեցիք, սակայն Աստված ում որ կտա, նա էլ կհաղթի»:
Եվ այսպես, պատգամավորները մեկը մեկի հետևից գալիս էին՝ նրանց ճակատամարտի շտապեցնելու համար: Իսկ նրանք բնավ չշտապեցին, այլ հանգիստ հավաքեցին իրենց և իրենց իշխանության ներքո գտնվածների զորքերն ու եկան մեր Հայաստան աշխարհը՝ մի խոտավետ վայր, ամբողջ ժողովրդով: Գիրացրին ձիերին և ապա դանդաղ մոտեցան այն տեղին, ուր սուլթանի բանակն էր գտնվում: Որովհետև նա ևս իր տեղից բարձրացել էր իր իշխանության ենթակա Հայոց երկիրը՝ Չման-կատուկ կոչված մի գյուղաքաղաքի մոտ, անթիվ բազմությամբ, կանանցով ու հարճերով, ոսկով ու արծաթով, և ինչ սպասքեղեն որ նրա մեծությունն ուներ, բոլորը բարձել ու իր հետ բերել էր: Այլև զվարճանալու համար բերել էր վայրի ձեռնասուն երեներ, բազմաթիվ սողուններ, մինչև իսկ մկներ ու կատուներ, որովհետև կամենում էր այդպիսով իրեն աներկյուղ ներկայացնել զորքին:
Իսկ Բաչու զորավարը, իրենց խորագետ իմաստության համապատասխան, զորքերը բաժանեց բազմաթիվ մասերի՝ քաջ զորապետների առաջնորդությամբ, իսկ զանազան ազգերից նրանց մոտ գտնվող եկամուտ զորքերը ցրեց, որպեսզի չդավաճանեն: Ընտրեց բոլորից արիներին ու քաջերին, նշանակեց իրենց առաջապահներ, որոնք գնացին հանդիպեցին սուլթանի զորքին, ճակատամարտեցին և փախուստի մատնեցին նրանց: Մազապուրծ փախավ նաև սուլթանը՝ տեղնուտեղը թողնելով կահն ու կարասին: Սրանք հետապնդելով՝ անխնա կոտորեցին զորքին՝ սրո ճարակ դարձնելով, իսկ հետո անցան սպանվածների կողոպուտին:


Աղբյուր՝ Կիրակոս Գանձակեցի, Հայոց պատմություն,
թարգ.՝ Վարագ Առաքելյանի, գլուխ ԼԵ, էջ 201-202
© «Սովետական գրող», Երևան, 1982