русский  english    
ԳՐԱԴԱՐԱՆ / ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԵՐԿԵՐ / ՊԱՏՄԻՉՆԵՐ
Աբգարի թագավորելու մասին
Աբգար թագավորի հավատն ու դարձը
Ս. Թադեոս և ս. Բարդուղիմեոս առաքյալների քարոզչությունը Հայաստանում
Սանատրուկի ուրացությունը և Թադեոսի ու Սանդուխտի նահատակությունը
Ս. Ոսկյանք և ս. Սուքիասյանք
Անակի գալուստը Հայաստան և ս. Գրիգորի հղացումը
Ս. Գրիգորի ծնունդը
Խոսրով արքայի վստահելը Անակին
Խոսրով թագավորի դավադիր սպանությունը Անակի կողմից, վերջինիս վախճանը իր գերդաստանով հանդերձ՝ բացի երկու մանուկներից (259 թ.)
Շապուհ I-ի ներխուժումը Հայաստան
Տրդատը և ս. Գրիգորը Հռոմեական կայսրությունում
Տրդատը Հռոմի կայսերական բանակում (270-280-ական թթ.)
Տրդատի պարգևատրումը կայսեր կողմից և վերադարձը Հայաստան (287 թ.)
Ս. Գրիգորի չարչարանքները և բանտարկումը Խոր Վիրապում (287 թ.)
Տրդատի հրովարտակն ընդդեմ քրիստոնյաների (287 թ.)
Տրդատի քաջագործությունները թագավոր եղած ժամանակ՝ նախքան հավատալը
Այն մասին, որ Տրդատը կին է առնում Աշխենին, իսկ Կոստանդինը՝ Մաքսիմինային, և թե ինչպես Կոստանդինը հավատի եկավ
Ս. Հռիփսիմյան կույսերի նահատակությունը Տրդատ թագավորի կողմից և վերջինիս պատուհասվելը (300 թ.)
Ս. Գրիգորին դուրս բերելը Խոր Վիրապից և հայոց արքունիքի զղջումը (300 թ.)
Ս. Գրիգորի տեսիլքը և Ս. Էջմիածնի հիմնադրումը (301 թ.)
Հայոց դարձն ու մկրտությունը. քրիստոնեությունը դառնում է Մեծ Հայքի պետական կրոն (301 թ.)
Նիկիայի ժողովը և ս. Գրիգորի ճգնություններն ու վախճանը
Ս. Ներսես Մեծը՝ հայոց հայրապետ
Պարսից Շապուհ արքայի հակաքրիստոնեական հալածանքները և հայոց նախարարների ապստամբությունը
Շապուհի խաբեությունը և հայոց Արշակ արքայի վախճանը (368 թ.)
Պապ թագավորը և նրա ուրացությունը
Հայոց աշխարհի երկու մասի բաժանվելը (387 թ.)
Երանելի Մեսրոպի մասին
Խոսրովի միապետելը Հայաստանի վրա և Մեծն Սահակի եպիսկոպոսապետության աթոռին նստելը
Դանիելյան նշանագրերի մասին
Մեսրոպյան նշանագրերի մասին, որ տրվեցին երկնային շնորհով
Հայոց, վրաց և աղվանից գրագիտության մասին
Ս. Սահակ Պարթևի տեսիլքը
Մեծն Սահակի և երանելի Մեսրոպի այս աշխարհից փոխվելը
Ողբ Հայոց թագավորության՝ Արշակունյաց ցեղից դադարելու մասին (428 թ.) և եպիսկոպոսապետության՝ ս. Գրիգորի տոհմից
Պարսից Սասանյանների իշխանությունը և նրանց հալածանքները քրիստոնյա Հայաստանի դեմ
Հազկերտ II-ի հրամանը
Եկեղեցու սուրբ ուխտի միաբանության մասին
Ավարայրի ճակատամարտը. Վարդանանք (451 թ.)
Վահան Մամիկոնյանի գործունեության և մեծանուն հայրապետների մասին
Արաբական զորքերի առաջին արշավանքները Հայաստան (641-650 թթ.)
Հայոց զինված ապստամբությունը և բազմաթիվ ազնվատոհմիկ հայերի բնաջնջումը (703-705 թթ.)
Ս. Հովհաննես Օձնեցու մասին
Իշխանաց իշխան Աշոտի թագավորելը (885 թ.)
Գագիկ Արծրունու առանձին թագավորելը Վասպուրականում (908 թ.), որ մեծ անկարգությունների պատճառ դարձավ
Սմբատ արքայի անձնվիրությունը
Երնջակ ամրոցի անկումը: Սմբատի որդու՝ Աշոտի սխրանքներն ու թագավորելը (914 թ.)
Վասապուրականի կորուստը (1021 թ.)
Հայոց հավատի փառավորումը
Անիի նվաճումը (1045 թ.)
Թուրք-սելջուկների արշավանքները (1047-1054 թթ.)
Մանազկերտի ճակատամարտը և Հայաստանի վերջնական նվաճումը թուրք-սելջուկների կողմից (1071 թ.)
Հատվածներ Արիստակես Լաստիվերցու Պատմության գրքի հիշատակարանից
Արևմտյան կողմերում (Կիլիկիայում) Լևոնի ունեցած թագավորության մասին
Արևելյան Հայաստանի իշխաններ Զաքարե և Իվանե եղբայրների մասին
Գոշ անվանված մեծ վարդապետ Մխիթարի մահվան մասին
Սուլթան Ջալալադնի և վեց հարյուր յոթանասունչորս թվականին (1225 թ.) վրացական զորքը կոտորելու մասին
Մոնղոլ-թաթարական արշավանքները և Հայաստանի հարավարևմտյան նահանգների նվաճումը (1236, 1242-1245 թթ.)
Սուլթանի ու թաթարների միջև տեղի ունեցած պատերազմի մասին (1243 թ.)
Հայոց Հեթում թագավորի և այն մասին, ինչ որ կատարվեց (հայ-մոնղոլական դաշնագիրը, 1254 թ.)
Հովհաննես Գառնեցու մասին
Լանկ-Թամուրի արշավանքները Հայաստան (1387-1404 թթ.)
Հայ Եկեղեցու հայրապետական աթոռի վերադարձը Վաղարշապատ՝ Ս. Էջմիածին (1441 թ.)





Աբգարի թագավորելը և հայերի ամբողջապես հարկատու դառնալը հռոմայեցիներին. պատերազմը Հերովդեսի զորքերի հետ և նրա եղբորորդի Հովսեփին սպանելը

Թագավորում է Աբգարը՝ Արշամի որդին, պարսից Արշավիր թագավորի քսաներորդ տարում։ Այս Աբգարոսը կոչվում էր «ավագ այր» իր առավել հեզության և իմաստության պատճառով, հետո՝ նաև տարիքի։ Այս [բառերը] հույներն ու ասորիները պարզ չկարողանալով արտասանել՝ նրան կոչեցին Աբգարոս։ Սրա թագավորության երկրորդ տարում Հայաստանի բոլոր կողմերն էլ բոլորովին հռոմայեցիների հարկի տակ են ընկնում, որովհետև, ինչպես ասված է Ղուկասի Ավետարանում, Ավգոստոս կայսրից հրաման դուրս եկավ ամբողջ տիեզերքն աշխարհագիր անելու։ Ուստի և Հայաստան էլ եկան հռոմայեցիների գործակալները, որոնք իրենց հետ բերեցին Ավգոստոս կայսեր պատկերը և կանգնեցրին բոլոր մեհյաններում։ Այս ժամանակներում ծնվում է մեր Փրկիչ Հիսուս Քրիստոսը՝ Աստծու Որդին։
Մոտ այս ժամանակները խռովություն է ծագում Աբգարի և Հերովդեսի մեջ, որովհետև Հերովդեսը հրամայեց հայոց մեհյաններում իր պատկերն էլ դնել կայսերական պատկերի մոտ, բայց երբ Աբգարն այս հանձն չառավ, ապա Հերովդեսը սկսեց նրա դեմ դավեր սարքել։ Նա թրակացիների և գերմանացիների զորքերն ուղարկում է Պարսից երկիրն ասպատակելու, բայց հրաման է տալիս նրանց Աբգարի աշխարհով անցնել։ Բայց Աբգարը չհամաձայնելով՝ ընդդիմանում է՝ ասելով, թե կայսերական հրամանն այնպես է, որ այդ զորքը պետք է անապատով անցնի Պարսից երկիրը։ Հերովդեսը դառնանում է, բայց անձամբ ոչինչ չի կարող հաջողեցնել. տեսակ-տեսակ ցավերից բռնվելով, ինչպես պատմում է Հովսեպոսը, Քրիստոսի դեմ համարձակվելու պատճառով նա որդնալից եղավ։ Ուստի նա [Աբգարի դեմ] է ուղարկում իր Հովսեփ եղբորորդուն, որին տվել էր իր դուստրը, որ առաջ եղել էր կին իր եղբոր՝ Փերուրին։ Սա, առնելով զորքի բազմությունը, գալիս հասնում է Միջագետքի աշխարհը և հանդիպում է Աբգարին Բուգնան զորանիստ գավառում. կռվի մեջ նա մեռնում է, և զորքը փախուստի է դիմում։ Հենց այդ ժամանակ էլ մեռնում է նաև Հերովդեսը, և Ավգոստոսը հրեից ազգապետ է նշանակում նրա Արքեղայոս որդուն։



Եդեսիա քաղաքի շինությունը և համառոտ հիշատակություն մեր Լուսավորչի տոհմի

Ոչ շատ օրեր անցած՝ վախճանվում է Ավգոստոսը, և նրա տեղ հռոմայեցիների վրա թագավորում է Տիբերը, իսկ Գերմանիկոսը, կեսար դառնալով, անարգում է Արշավիրի և Աբգարի՝ Հռոմ ուղարկած [իշխաններին] նրանց պատերազմի պատճառով, որի մեջ սպանեցին Հերովդեսի եղբորորդուն։ Այս բանից գրգռված՝ Աբգարը մտքին դնում է ապստամբել և պատերազմի պատրաստություն է տեսնում։ Այս ժամանակ նա քաղաք է դարձնում այն տեղը, որտեղ առաջ հայոց գունդը պահպանում էր Եփրատի անցքը Կասսիոսի դեմ, որ և կոչվեց Եդեսիա։ Այնտեղ է փոխադրում Մծբինից իր արքունիքը և բոլոր իր կուռքերը` Նաբոգը, Բելը, Բաթնիքաղը և Թարաթան, նույնպես և մեհյանների վարժարանի մատյանները և առհասարակ թագավորների դիվանները։
Սրանից հետո մեռնում է Արշավիրը, և պարսից վրա թագավորում է նրա որդին՝ Արտաշեսը։ Արդ, թեպետ ինչ-որ ձեռնարկելու ենք պատմել, չի համապատասխանում ո՛չ ժամանակին և ո՛չ էլ պատմության կարգին, բայց որովհետև մեր հայոց ազգի հավատին առիթ եղողները Արշավիր թագավորի սերունդներն են և նրա Արտաշես որդու հարազատները, ուստի այդ մարդկանց պատվականության պատճառով կսկսենք՝ վաղօրոք այս գրքում նշանակելով նրանց Արտաշեսի կողքին, որպեսզի կարդացողներն իմանան, որ նրանք այս քաջի համազգիներն են։ Իսկ հետո արդեն կնշանակենք նրանց հայրերի՝ Հայաստան գալու ժամանակը, որ են Կարենյանները և Սուրենյանները, որից եղավ սուրբ Գրիգորը, ինչպես և Կամսարականները ....


Աղբյուր՝ Մովսես Խորենացի, Հայոց պատմություն,
թարգ՝ Ս. Մալխասյանցի. գիրք Բ, գլուխ ԻԶ, ԻԷ, էջ 91-93
© «Հայաստան», Երևան, 1990